O Δήμος Αλίμου τιμά την εθνική χαράκτρια Βάσω Κατράκη, με μία σπουδαία εικαστική έκθεση (VIDEO&ΕΙΚΟΝΕΣ)

Μία σπουδαία εικαστική έκθεση ξεκίνησε το απόγευμα της Πέμπτης 25 Σεπτέμβριου στο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Αλίμου, με έργα της εθνική μας χαράκτριας Βάσως Κατράκη και τίτλο «Βάσω Κατράκη: Αρχέγονη Χάραξη».

Από τις σημαντικότερες εκπροσώπους της ελληνικής καλλιτεχνικής έκφρασης του 20ού αιώνα, με διεθνή αναγνώριση, η Βάσω Κατράκη (1914-1988) αφοσιώθηκε στην τέχνη της χαρακτικής με συμμετοχές και διακρίσεις σε διεθνείς εκθέσεις και μπιενάλε, όπως αυτές της Αλεξάνδρειας, του Σάο Πάολο και του Τόκυο. Το 1966 η αναγνώρισή της κορυφώνεται με τη συμμετοχή της στην 33η Μπιενάλε της Βενετίας και τη διάκρισή της με το Διεθνές Βραβείο Λιθογραφίας Tamarind, μια διάκριση που λειτούργησε όχι μόνο ως προσωπική καταξίωση, αλλά και ως θεσμική νομιμοποίηση μιας ρηξικέλευθης καλλιτεχνικής πρότασης – της λιθοϋψιτυπίας σε ψαμμίτη.

Από τα πρώτα σπουδαστικά της έργα μέχρι τις μετέπειτα μνημειακές της προτάσεις, η πρόσληψη και η απόδοση της ανθρώπινης μορφής είναι η κυρίαρχη αισθητική-θεματική επιλογή της δουλειάς της, στην οποία η ενδελεχής μελέτη και ο διάλογος με την ελληνική τέχνη –από την προϊστορία μέχρι τις λαϊκές-παραδοσιακές εκφάνσεις της– παίζουν πρωταρχικό ρόλο.

Το έργο της, όπως γνωρίζουμε από τις αναρίθμητες αναπαραγωγές του στη δημόσια σφαίρα είτε σε σχολικά εγχειρίδια είτε σε αφίσες, έχει δύο κυρίαρχες παραμέτρους. Εκείνη της πολιτικής της δράσης (Πόλεμος, Κατοχή, Αντίσταση, Εξορία) αλλά και εκείνη της λαογραφικής απεικόνισης, με έργα που συνήθως παραπέμπουν στη γενέτειρά της, το Αιτωλικό, με τους ψαράδες και τις οικογένειές τους.

Το κοινό που γέμισε την αίθουσα καλωσόρισε η πρόεδρος των τμημάτων πολιτισμού της πόλης Αποστολία Σκλάβου, ενώ στην συνέχεια στο βήμα ανέβηκε ο Δήμαρχος Αλίμου Ανδρέας Κονδύλης, ο οποίος στον σύντομο χαιρετισμό του είπε τα εξής:

«Καλώς ήρθατε στην 26η εικαστική έκθεση της Δημοτικής πινακοθήκης Αλίμου που αυτή τη φορά είναι αφιερωμένη στην Χαρακτική και στην, ομολογουμένως, σημαντικότερη Ελληνίδα χαράκτρια, τη Βάσω Κατράκη. Αισθάνομαι μια ιδιαίτερη συγκίνηση, τα έργα της μιλούν κατευθείαν στην καρδιά… επιμηκυμένες φιγούρες με δωρική λιτότητα, χωρίς φτιασίδια, μέσα στην αμεσότητα του άσπρο – μαύρο να μεταδίδουν τον ανθρώπινο πόνο και μόχθο αλλά και την αγάπη και την αλληλεγγύη.

Οι μνημειακές μορφές της αναδύονται από τη σκληρή πέτρα δυναμικές και ταυτόχρονα εξαϋλωμένες, εκφράζοντας την ελπίδα που προβάλλει μέσα από την πάλη για μια καλύτερη ζωή.

Βαθιά πολιτικοποιημένη, η Βάσω Κατράκη, συμμετείχε ενεργά στην Εθνική Αντίσταση κατά τη διάρκεια της Κατοχής, μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ καλλιτεχνών. «Πιστεύω ότι η Εθνική Αντίσταση με έβγαλε χαράκτρια», έλεγε η ίδια.

Στη διάρκεια της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών (1967-1974) εξορίστηκε στην Γυάρο μέχρι το 1968, λόγω των αριστερών πεποιθήσεων της. Στη Γυάρο ζωγράφιζε σε βότσαλα, τα οποία πολλά από αυτά τα χάριζε στους συγκρατούμενους της, που τα αξιοποιούσαν ως μια μορφή επικοινωνίας με τους δικούς τους. Αυτές οι εμπειρίες καθόρισαν το περιεχόμενο του έργου της.

Τα χαρακτικά της είναι γεμάτα ένταση και δραματικότητα, αποδίδοντας με μοναδικό τρόπο τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, την αδικία, αλλά και την ανάγκη για αντίσταση και ελευθερία. Για όσους δεν είναι μυημένοι, εδώ να πω δυο λόγια για την Χαρακτική, μέσα από τις λίγες γνώσεις μου.

Ουσιαστικά είναι η λογική της σφραγίδας: Μια εικόνα σχεδιάζεται πάνω σ’ ένα υλικό, είτε αυτό είναι ξύλο είτε πέτρα είτε μέταλλο κ.λπ. . Με καλέμια αφαιρούνται από την επιφάνεια του υλικού τα σημεία όπου δεν υπάρχει σχέδιο. Δημιουργείται έτσι μια ανάγλυφη μήτρα, μια μεγάλη σφραγίδα.

Το ανάγλυφο σκεπάζεται με μελάνι, ώστε μετά από πίεση, να τυπωθεί στο χαρτί μια εικόνα με έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα. Σαν αποτέλεσμα τυπώνεται πάντοτε η αντίστροφη εικόνα από την αρχική που χαράχτηκε στην πλάκα. Το μελάνωμα και το τύπωμα είναι διαδικασίες που επαναλαμβάνονται για κάθε νέο αντίτυπο. Οι εκτυπώσεις μιας χαραγμένης μήτρας σε χαρτί παράγονται συνήθως σε πολλαπλά ή σε σειρές, επιτρέποντας έτσι στον καλλιτέχνη να πουλά σε χαμηλότερες τιμές από ό,τι η ζωγραφική ή η γλυπτική. Έτσι ο καλλιτέχνης μπορεί να επικοινωνεί άμεσα με το κοινό.

Η Κατράκη άρχισε με χαρακτική στο ξύλο, αλλά επειδή ένιωθε να δεσμεύεται από αυτό το υλικό, στράφηκε σε νέες τεχνικές, κάνοντας χρήση του ψαμμίτη ως υλικό για τα χαρακτικά της, που της έδωσε τη δυνατότητα να δημιουργήσει μοναδικά έργα με απαλές αλλά και έντονες αντιθέσεις.

Ο ψαμμίτης είναι ένα ιζηματογενές πέτρωμα, γνωστό για την ανθεκτικότητά του, αλλά και για τη δυνατότητά του να διαμορφώνεται σχετικά εύκολα. Η Κατράκη χρησιμοποιούσε την επιφάνεια του ψαμμίτη ως μήτρα, δηλαδή ως το υλικό πάνω στο οποίο χαράσσονταν τα σχέδια, και στη συνέχεια τυπώνονταν σε χαρτί. Η χρήση του ψαμμίτη, αντί του παραδοσιακού ξύλου ή χαλκού, αποτέλεσε μια σημαντική καινοτομία της Κατράκη στη χαρακτική τέχνη.

Η επιλογή του ψαμμίτη δεν ήταν μόνο τεχνική, αλλά συνάμα και μία καλλιτεχνική δήλωση. Κατά πως φαίνεται, η Κατράκη ήθελε να χρησιμοποιήσει ένα υλικό συνδεδεμένο με τη φύση, το οποίο να συμβολίζει τη λιτότητα και την αντοχή, στοιχεία που χαρακτηρίζουν το έργο της. Αυτή η καινοτόμος επιλογή, της πρόσφερε διεθνή αναγνώριση, καθώς οι απαλές γραμμές και οι υφές του ψαμμίτη προσέδιδαν μοναδική ζωντάνια στα έργα της.

Η Κατράκη βραβεύτηκε και τιμήθηκε πολλές φορές για τις δημιουργίες της. Έργα της απεικονίστηκαν σε γραμματόσημα, σε εξώφυλλα σχολικών βιβλίων και σε αφίσες. Παραμένει μια εμβληματική φυσιογνωμία της ελληνικής τέχνης. Το έργο της, βαθιά ανθρωποκεντρικό και βιωματικό, δεν είναι μόνο μια καλλιτεχνική παρακαταθήκη, αλλά και μια ζωντανή υπενθύμιση των αξιών της ελευθερίας, της αντίστασης και της ανθρωπιάς.

Σε αυτό καταθέτει με ευλαβική συνέπεια μια στάση ζωής και συνάμα μια κοινωνική-πολιτική διαμαρτυρία.

Θέμα της είναι πάντα ο άνθρωπος που ανυψώνεται σε καθολικό σύμβολο. Ξέρω ότι έχω μιλήσει παραπάνω ώρα απ’ ό,τι συνήθως. Συγχωρείστε με, πρόκειται για τη Βάσω Κατράκη.

Αμέτρητα ευχαριστώ σε όσους συνέβαλαν στην πραγματοποίηση αυτής της έκθεσης. Θερμές ευχαριστίες στον γιο και την εγγονή της σπουδαίας χαράκτριας για την ευγένειά τους και τη συμπαράσταση».

Για την Βάσω Κατράκη, μίλησαν η Άλια Τσαγκάρη που έχει την επιμέλεια της έκθεσης, ο συγγραφέας και ιστορικός τέχνης Μάνος Στεφανίδης, ο γιος της Σπύρος και η εγγονή της Βάσω.

Η Έκθεση θα διαρκέσει μέχρι και τις 16 Νοεμβρίου 2025

ΕΙΣΟΔΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗ

Λειτουργία έκθεσης:

Δευτέρα έως Παρασκευή: 10:00 π.μ. – 13:00 & 18:00 – 20:30

Σάββατο & Κυριακή: 10:30 π.μ. – 13:00 & 18:00 – 20:30

Πηγή: ΦΩΝΗ του Αλίμου