Αθηνά Καραβόλτσου Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας «Τα μπλοκαρισμένα αισθήματα και το «κενό» μας χτυπούν την πόρτα»
Γράφει η Ζέτα Φλισκανοπούλου
Η Αθηνά Καραβόλτσου, σύμβουλος ψυχικής υγείας, είναι ένας άνθρωπος ζεστός, δοτικός, επικοινωνιακός. Στο παρελθόν την είχα συναντήσει δημοσιογραφικά, σε πολύ επιτυχημένες ομιλίες ,στα πλαίσια της προαγωγής της ψυχικής υγείας των παιδιών, στα Δημοτικά Σχολεία του Αλίμου.
Με αφορμή την αύξηση στα κρούσματα ψυχικής υγείας, της χρήσης ουσιών και της ενδοοικογενειακής βίας, κάναμε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συζήτηση.
Όπως ήταν αναμενόμενο, η συζήτηση μας επικεντρώθηκε στα παιδιά, την πανδημία, τον κοινωνικό αποκλεισμό και τα αισθήματα που βιώνουν μέσα απ΄ αυτές τις νέες συνθήκες.
Μας φέρνει αντιμέτωπους και με αλήθειες που ίσως να μην είμαστε έτοιμοι να ακούσουμε. «Ενθαρρύνω τους γονείς να ανοίξουν τις οθόνες και να μην είναι φοβικοί. Οι γονείς δεν είναι ηλεκτρονικά αναλφάβητοι, οφείλουμε να είμαστε δίπλα στον ψηφιακό κόσμο των παιδιών με εκπαιδευτικά παιχνίδια, λογικής, στρατηγικής…» όσο για τα μπλοκαρισμένα μας αισθήματα και το «κενό» που μας χτυπά την πόρτα μας παροτρύνει: « Μην φοβάστε να δείξετε τα αισθήματα σας, να εμπιστευθείτε, να πονέσετε, να αγαπήσετε. Μόνο η αγάπη μπορεί να μας γεμίσει και η αγάπη δεν είναι μια αφηρημένη έννοια. Η σύνδεση με τους άλλους ανθρώπους θα μας κάνει να νιώσουμε άνθρωποι»
– H κούραση από την παρατεταμένη καραντίνα έφερε στο φως και άλλα προβλήματα. Υπάρχει ραγδαία αύξηση της κατάθλιψης, της χρήσης ουσιών και της ενδοοικογενειακής βίας. Παρόλα αυτά γίνεται πολύ μικρή δημοσιογραφική αναφορά σ’ αυτές τις συνθήκες. Συνδέονται αυτά τα φαινόμενα με την υγειονομική κρίση;
H αλήθεια είναι ότι σε κάθε κρίση και οικονομική και υγειονομική υπάρχει πάντα αύξηση των ψυχικών νοσημάτων. Η πολιτεία δεν είναι ιδιαίτερα οργανωμένη σε θέματα πρόληψης και αντιμετώπισης και σίγουρα η ενημέρωση στο επίπεδο της πρόληψης, θα μπορούσε να βοηθήσει πολύ. Θα έπρεπε οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν τέτοια θέματα, να μπορέσουν να το καταλάβουν έγκαιρα και να αναζητήσουν βοήθεια ιδανικά σε δωρεάν υπηρεσίες.
Αναφορικά με την χρήση ουσιών ευτυχώς στην Ελλάδα έχουμε το ΚΕΘΕΑ, που έχει πολύ καλά αποτελέσματα στην απεξάρτηση. Έχουμε έναν φορέα που είναι σε πολύ καλό επίπεδο οι υπηρεσίες του και είναι δωρεάν.
Εξάρτηση σημαίνει φυγή από την πραγματικότητα, φυγή απ ’ότι με πονάει, με αγχώνει.
Στην ενδοοικογενειακή βία θέλουμε ενημέρωση-ενδυνάμωση των γυναικών, είναι θέμα αυτοεκτίμησης, να πιστέψουν ότι αξίζουν κάτι καλύτερο. Θα μπορούσε να υπάρξει συμβουλευτική στα Κέντρα Ψυχικής Υγείας των Δήμων πιο οργανωμένα, όπου η πρόσβαση είναι πιο εύκολη. Δίνονται σημαντικά κονδύλια στους Δήμους, θα έπρεπε λοιπόν να δίνεται προτεραιότητα και να υπάρχει μια πιο οργανωμένη προσπάθεια του κράτους στο θέμα της πρόληψης.
Έχουμε αργήσει πολύ να κάνουμε τομείς στην εκπαίδευση, με την διαχείριση των συναισθημάτων των παιδιών που θα βοηθήσουν σ’ όλα αυτά τα ζητήματα. Τα παιδιά διψάνε για τέτοια θέματα, ένα σωστά ενημερωμένο παιδί θα φέρει τις πληροφορίες και μέσα στην οικογένεια.
Είναι σύνθετα τα προβλήματα της ψυχικής υγείας και καλύτερος δρόμος είναι η πρόληψη, η αντιμετώπιση είναι πάντα ο δύσκολος δρόμος. Ζούμε σε μια εποχή που όλα έχουν ένα κόστος και το κόστος της αντιμετώπισης σε όλα τα θέματα της ψυχικής υγείας είναι πολύ μεγαλύτερο από το κόστος της πρόληψης. Το γεγονός ότι δεν επενδύονται πόροι οικονομικοί στην πρόληψη, είναι εις βάρος της κοινωνίας και της οικονομίας.
Κρίσεις πάντα θα υπάρχουν το μόνο που μπορεί να βοηθήσει πραγματικά είναι η πρόληψη.
–Στα Κέντρα Ψυχικής Υγείας των Δήμων γίνεται ουσιαστική δουλειά;
Η αλήθεια είναι ότι δεν επιλέγουν πάντα τους καλύτερους επαγγελματίες, αυτή είναι η αλήθεια και πρέπει να την πω. Υπάρχουν εξειδικεύσεις στην ψυχοθεραπεία. Καλό είναι όποιος απευθύνεται σ΄ ένα ειδικό να ζητήσει την εκπαίδευση που έχει κάνει και τα μεταπτυχιακά του.
–Το ίδιο συμβαίνει και στις Σχολές Γονέων;
Δόθηκε μεγάλη έμφαση στο να ανοιχτούν οι γονείς, να τοποθετηθούν μέσα από ομαδικές συζητήσεις και να ακουστούν εμπειρίες, δεν λέω πολύτιμο και αυτό το βήμα, αλλά υπάρχει και ένα πεδίο ψυχοεκπαίδευσης, μια ύλη και μια συγκεκριμένη εκπαίδευση στη διαχείριση συναισθημάτων και σε δεξιότητες επικοινωνίας που δεν πραγματοποιείται στις Σχολές Γονέων.
–Πενταπλασιάστηκαν τα κρούσματα μείζονος κατάθλιψης, την ίδια ώρα ο Υπουργός Υγείας Βασίλης Κικίλιας δήλωσε ότι ο τακτικός προϋπολογισμός για τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας για το 2021 αυξήθηκε στο 62%. Που βοηθά ουσιαστικά αυτό σε ότι περνάνε οι συνάνθρωποι μας;
Η αύξηση είναι πράγματι σημαντική, αλλά θα ήθελα πραγματικά να μάθω πιο αναλυτικά που θα δοθούν αυτά τα κονδύλια. Είμαστε πολύ πίσω ως χώρα και στην πρόληψη και στην αντιμετώπιση στα θέματα ψυχικής υγείας. Πρέπει να επενδύσουμε στην πρόληψη. Υπάρχει μια πρόθεση του Υπουργείου Παιδείας και κατατέθηκε ένα νομοσχέδιο για τις «Δεξιότητες Ζωής», στο σχολείο που θα ξεκινήσει κάποια στιγμή. Δεν έχουμε δει ούτε τα βιβλία , ούτε το αναλυτικό πρόγραμμα ακόμα αλλά είναι ένα βήμα, μια αρχή.
-Γνωρίζετε αν είναι στο υποχρεωτικό πρόγραμμα και αν οι δάσκαλοι θα έχουν την απαιτούμενη επιμόρφωση για να προχωρήσουν το συγκεκριμένο πρόγραμμα;
Θα μπει στο υποχρεωτικό πρόγραμμα και όχι ως προαιρετικό πρόγραμμα στην ευέλικτη ζώνη. Σίγουρα οι δάσκαλοι θα χρειαστούν εκπαίδευση και επιμόρφωση για το συγκεκριμένο πρόγραμμα. Υπάρχουν ήδη προγράμματα ψυχικής υγείας για δασκάλους και καθηγητές σε διαθεματικό πλαίσιο, αλλά δεν τα επιλέγουν τα συγκεκριμένα θέματα, γιατί είναι δύσκολο να τα προσεγγίσουν, και καλά κάνουν αν δεν θεωρούν τον εαυτό τους έτοιμο. Είναι απαραίτητο όμως να γίνει και είναι πολύ μεγάλη η επίδραση και η ανταπόκριση των παιδιών.
-Κάποιοι θα μπορούσαν να προτείνουν ένα δίωρο τέτοιο μάθημα να γίνει από ψυχολόγους στα σχολεία ή από ανθρώπους που έχουν τις γνώσεις και την εμπειρία.
Το ακούω συχνά αυτό από εκπαιδευτικούς. Δεν είναι πρόγραμμα ψυχοθεραπείας οπότε δεν χρειάζεται ψυχολόγους. Οι ψυχολόγοι δεν είναι εκπαιδευτικοί, έχουν την εκπαίδευση να δουλεύουν σε ατομικό επίπεδο και όχι ομαδικό. Χρειάζεται μια ιδιαίτερη εκπαίδευση και είναι προγράμματα πρόληψης που διεθνώς γίνονται από καλά επιμορφωμένους εκπαιδευτικούς. Οι εκπαιδευτικοί με μια καλή βιωματική εκπαίδευση μπορούν να τα καταφέρουν περίφημα.
–Είστε επιμορφώτρια εκπαιδευτικών σε θέματα βίας και επιθετικότητας στα σχολεία τα τελευταία 10 χρόνια, με 400 ώρες επιμόρφωση και 1.000 συμμετοχές εκπαιδευτικών,τι νομίζετε ότι χρειάζονται οι εκπαιδευτικοί για να αντιμετωπίσουν τέτοιες καταστάσεις;
Οι εκπαιδευτικοί ενδιαφέρονται πάρα πολύ για αυτά τα ζητήματα. Πρέπει να μπουν σε βιωματικές δράσεις, όπως παιχνίδια ρόλων, ώστε να δουν πως λειτουργεί το πρόγραμμα πρώτα πάνω τους και μετά με θάρρος και γνώση να το εφαρμόσουν στα παιδιά.
«Τα παιδιά δεν είναι εθισμένα. Αυτή την δύσκολη περίοδο έχουν βρει καταφύγιο στις οθόνες»
-Πόσο επηρεάστηκαν τα παιδιά μέσα απ’ αυτό το κλίμα, κλειστά σχολεία, μακριά από τις συνηθισμένες συνθήκες ζωής τους;
Επηρεάστηκαν πάρα πολύ, έχασαν την κοινωνικοποίηση που τους προσφέρει το σχολείο. Βέβαια υπάρχουν και οικογένειες που φρόντισαν να πηγαίνουν μια βόλτα ή να βρίσκονται τα παιδιά τους με δύο φίλους μέσα σ’ αυτή την «φούσκα» ασφαλείας που αναφέρουν οι γιατροί. Η πανδημία και η απομόνωση έχει κρατήσει πάρα πολύ και δεν ξέρουμε μακροπρόθεσμα ποιες θα είναι οι συνέπειες. Ίσως περισσότερο μείνει ένας διάχυτος φόβος στα παιδιά, ότι κάτι κακό μπορεί να συμβεί.
Τα μεγαλύτερα παιδιά που λόγω εφηβείας σταματούν να επικοινωνούν και μιλούν λιγότερο δεν σημαίνει ότι δεν έχουν άγχος. Σίγουρα δεν βοηθά μόνο όταν προσπαθούμε να καθησυχάσουμε τα παιδιά, πρέπει να τα καταλάβουμε , να νιώσουν ότι είμαστε δίπλα τους συναισθηματικά δηλ, να τους πούμε «καταλαβαίνω πως έχεις αγχωθεί, ότι υπάρχει μοναξιά, ότι σε φοβίζει αυτό, ότι σου λείπουν οι φίλοι σου». Θα εκφράσεις εσύ στο παιδί σου, αυτό που νομίζεις ότι σκέφτεται. Θα του πεις και τα δικά σου συναισθήματα και στο πιο δύσκολο θέμα. Πρέπει να γνωρίζουν την αλήθεια και πρέπει να δείχνουμε ενσυναίσθηση.
–Tι θα συμβουλεύατε τους γονείς να κάνουν με τα παιδιά τους ώστε να μην νιώθουν αυτό τον έντονο φόβο της πανδημίας και ποιες συμπεριφορές ενός παιδιού θα έπρεπε να τους κινητοποιήσουν ώστε να ζητήσουν βοήθεια από έναν σύμβουλο ψυχικής υγείας;
Θεωρώ ότι όλοι οι γονείς πρέπει να απευθυνθούν σ’ έναν ειδικό κάποια στιγμή και να κάνουν το πρόγραμμα «Συμβουλευτική Γονέων». Γελάω πολύ όταν ακούω κάποιους επώνυμους να λένε ότι δεν υπάρχει «σχολείο για γονείς». Υπάρχει αλλά πιο πολύ έχουν κινητοποιηθεί τα κοινωνικά δίκτυα να το προβάλουν παρά η τηλεόραση. Όλες οι ενότητες είναι 10-12 μια φορά να τις κάνεις , τελείωσες. Οι γονείς πρέπει να κάνουν συμβουλευτική και αν χρειαστεί θεραπεία, όχι τα παιδιά. Υπάρχει ένα βιβλίο ενός πολύ καλού συναδέλφου που λέει: «Τα παιδιά δεν θέλουν ψυχολόγους, γονείς θέλουν». Οι γονείς θα πρέπει να λύσουν τα θέματα της δικής τους αυτογνωσίας. Να δουν πως θα ενδυναμωθούν, ώστε να διαχειριστούν τα δυσάρεστα συναισθήματα του παιδιού τους.
-Αν έχετε μιλήσει με παιδιά και εφήβους αυτό το διάστημα, τι είναι αυτό που σας εξομολογούνται;
Έχουν πολύ μεγάλη ανάγκη να επικοινωνήσουν μεταξύ τους, να επικοινωνήσουν μέσω της οθόνης, μέσω Skype, zoom. Υπάρχει έλλειμμα και αποθαρρύνθηκαν. Για αυτό ενθαρρύνω τους γονείς να ανοίξουν τις οθόνες, έχουν γίνει φοβικοί και με την οθόνη. Να μπουν σε άλλα σπίτια, να δώσουν playdate για παιχνίδι μέσω της οθόνης. Υπάρχουν καλές ιστοσελίδες με βραβευμένα παιχνίδια, που μαθαίνουν που δημιουργούν γαλαξίες, φάρμες, που κάνουν προσομοίωση του πραγματικού κόσμου , με πολλές δεξιότητες, εκπαιδευτικά παιχνίδια λογικής, δελεαστικά με προθηματική σκέψη. Τα παιδιά έχουν βρει καταφύγιο στις οθόνες, δεν είναι εθισμένα όπως ακούω. Ακούνε μουσική, μιλούν στο viber, επικοινωνούν μέσω chat. Αυτός δεν είναι χρόνο οθόνης, είναι χρόνος επικοινωνίας.
-Θεωρείτε ότι υπάρχει πολύ μεγάλη ανησυχία των γονιών για τις ώρες που περνούν τα παιδιά τους στο διαδίκτυο, αδικαιολόγητα ίσως;
Σίγουρα υπάρχει μεγάλη ανησυχία. Θα έλεγα λοιπόν «είναι πανδημία-χαλαρώστε». Έχουν μπει πολλές δραστηριότητες μέσω της οθόνης, τα παιδιά κάνουν πολλά πράγματα εκεί. Μπείτε και εσείς να παίξετε μαζί τους. Δεν ασχολούμαστε ως γονείς με τον κόσμο των games ενώ δεν είμαστε ηλεκτρονικά αναλφάβητοι. Τα παιδιά θα είναι μέσα στον κόσμο της ψηφιακής εποχής γιατί είναι πλούσιος και θα είμαστε και εμείς εκεί. Δεν συμμετέχουμε ως γονείς σ’ αυτό τον κόσμο και νιώθουν παρατημένα. Καταλήγουν σε παιχνίδια βίας γιατί δεν έχουμε να τους προτείνουμε κάτι άλλο.
–Πολύ δύσκολα περνούν και οι υγειονομικοί αυτής της χώρας στις ομάδες Covid οι οποίοι νιώθουν έντονη ψυχολογική πίεση γιατί βλέπουν, ανθρώπους να πεθαίνουν χωρίς να μπορούν να τους βοηθήσουν, συναδέλφους τους να μολύνονται και ζουν με τον φόβο να μην μεταφέρουν την ασθένεια σε συγγενείς και φίλους. Σε αυτούς του ανθρώπους θα έπρεπε να παρέχεται δωρεάν ψυχολογική υποστήριξη;
Αρχικά να πω ότι διαφωνώ με την γενική άποψη ότι όλοι πιεζόμαστε, κάποιοι πιέζονται πολύ λιγότερο από άλλους, δεν έχει αλλάξει η καθημερινότητα τους, ούτε έχουν οικονομικές επιπτώσεις.
Οι υγειονομικοί είναι από τις ομάδες που ψυχολογικά πιέζονται πάρα πολύ και δεν έχουν ψυχολογική υποστήριξη στο επάγγελμα τους όχι μόνο τώρα αλλά ανέκαθεν, για θέματα διαχείρισης του πόνου, του θανάτου, του πένθους που βλέπουν στην δουλειά τους, επιμόρφωσης σε θέματα ενσυναίσθησης, να είναι κοντά στον ασθενή. ΄Οταν ως νοσηλευτής μένεις «κρύος» στον ανθρώπινο πόνο, δεν σημαίνει ότι δεν τον κουβαλάς μέσα σου, απλά παγώνουν τα αισθήματα σου. Όταν δεν τα δείχνεις τα συναισθήματα σου, τα κουβαλάς, δεν τα μοιράζεσαι. Όσο το κρυώνουν αυτό, νομίζουν ότι προστατεύονται και αυτό έχει επιπτώσεις μέσα τους. Παγωνιά. Δεν συνδέθηκαν με τον ανθρώπινο πόνο, δεν θα συνδεθούν και με τον δικό τους πόνο. Θα μείνουν κρύοι, απέναντι και στον εαυτό τους.
-Γνωρίζω ότι έχετε ασχοληθεί με ομάδες νοσηλευτών, σε θέματα επιμόρφωσης και ενσυναίσθησης. Τι είναι αυτό που τους λέτε;
Λέω στους υγειονομικούς δεν κρυβόμαστε, μοιραζόμαστε τον πόνο μας και όταν μοιραζόμαστε τον πόνο αυτομάτως παίρνει μεγαλύτερη αξία και η χαρά, γιατί την νιώθω την χαρά μου αλλιώς και η χαρά είναι επιφανειακή. Κάποιοι δεν κλαίνε, «κρυώνουν» τα αισθήματα τους, γιατί έτσι νομίζουν ότι προστατεύονται. H παγωνιά μέσα τους θα έχει επιπτώσεις, θα φέρει πολύ υπαρξιακή μοναξιά.
-Ο ατομικισμός, η έλλειψη σύνδεσης και εμπιστοσύνης με τους ανθρώπους είναι από τα μεγάλα προβλήματα της εποχής;
H σύνδεση με τους άλλους ανθρώπους μας κάνει να νιώθουμε άνθρωποι. Κάνουμε ότι όλα είναι καλά και μένουμε μόνοι. Υπάρχει έλλειψη εμπιστοσύνης, σύνδεσης. Όσοι δεν έχουν «χτίσει» την προσωπική τους ζωή μέσα από ουσιαστικές σχέσεις, υποφέρουν ή γίνονται αυτοκαταστροφικοί. Το βράδυ στον ύπνο τους έρχεται το «κενό» και τους χτυπάει την πόρτα. Μόνο η αγάπη μπορεί να μας γεμίσει, η αγάπη δεν είναι μια αφηρημένη έννοια. Είναι σεβασμός, είναι ενσυναίσθηση, είναι αναγνώριση, είναι θετικότητα, να εμπιστευθείς. Μην φοβόμαστε να εμπιστευθούμε, να πονέσουμε, είμαστε φτιαγμένοι να αντέχουμε. Συνομιλώ με ανθρώπους με καλές δουλειές, πλούσια ζωή και έχουν άγχος. Το άγχος είναι υπαρξιακό, δεν δικαιώνεται η ύπαρξη μου, η ύπαρξη μου δικαιώνεται μόνο μέσα από τις ουσιαστικές ανθρώπινες σχέσεις.
-Γνωρίζω ότι αυτό το διάστημα κάνατε και αρκετά δωρεάν σεμινάρια για την ενσυναίσθηση και όχι μόνο…
Πραγματικά στην σελίδα μου στο facebook έκανα κάποια δωρεάν δίωρα σεμινάρια. Θέλησα να δώσω βήμα στους συνανθρώπους μου, να ακούσουν, να ονομάσουν τα συναισθήματα τους. Το internet δίνει την δυνατότητα άνθρωποι να συνδεθούν πανελλαδικά και όχι μόνο. Έχω ζευγάρια από την Αμερική, την Ελβετία. Υπάρχουν ομάδες γονέων στην Συμβουλευτική Γονέων και συζητήσεις που δωρεάν μπορεί να τις παρακολουθήσει κάποιος για να καταλάβει την αξία του προγράμματος.
–Για το τέλος αν σας ζητούσα να στείλετε ένα μήνυμα αισιοδοξίας, ποιο θα ήταν αυτό;
Αυτός ο αιώνας είναι ο αιώνας της εκλαΐκευσης της ψυχολογίας, είναι να μάθουμε καλύτερα τον εαυτό μας και πώς να συνδεόμαστε με τους άλλους ανθρώπους. Χρειαζόμαστε πολύ δουλειά. Ας μάθουμε να αγαπάμε και να μοιραζόμαστε. Η αγάπη είναι ρίσκο, αλλά για αυτό είναι και πολύτιμη.
Καραβόλτσου Αθηνά
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, (Msc, Mst)
Επικοινωνία: 210 4653636, 6942 540 526
