Γράφει η Ζέτα Φλισκανοπούλου
Στην πιο δύσκολη περίοδο της ζωής της, η εν ενεργεία αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού, Ελένη Αντωνακάκη, έψαξε να βρει την εσωτερική της αναζήτηση και την σύνδεση με τον Θεό δημιουργό. Μέσα από κανόνες και κώδικες που ακολούθησε πιστά στην τέχνη της αγιογραφίας, βρήκε την γαλήνη στην ψυχή και την καρδιά της. Η απρόσμενη ηρεμία αυτού του ταξιδιού της, την οδήγησε στο κατανυκτικό κόσμο της πίστης, μέσα από την τέχνη της που μοσχοβολά Θεό!
Οι «ανέγνωρες μορφές της Παναγίας» ήρθαν να διώξουν τον φόβο και να μας δώσουν ένα σπουδαίο μάθημα ζωής, πώς μπορούμε να μείνουμε ζωντανοί. Η αρχή του ταξιδιού της Μεγαλόχαρης ξεκίνησε από το Καστελόριζο, ήταν απλά χρέος της Ελένης, ως εν ενεργεία αξιωματικός να στηρίξει ηθικά τόσο τους κατοίκους του ακριτικού νησιού όσο και τα πληρώματα των πολεμικών πλοίων. Μετά ακολούθησαν και άλλες εκθέσεις και άλλοι τόποι φιλοξενίας των εικόνων της και μετά ήρθε η πρόταση από το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη στον τόπο καταγωγή της, την Μυρτιά!
Κάπου εδώ η ιστορία θα αρχίσει από το τέλος, με τις αγιογραφίες της Ελένης Αντωνακάκη να βρίσκονται στο χώρο έκθεσης του Μουσείου, εκεί που ήταν έτοιμη να κόψει την κορδέλα των εγκαινίων με τον Σεβασμιότατο Αρχιεπίσκοπο Κρήτης κ.κ . Ευγένιο. «… μια απόκοσμη λάμψη φώτιζε όλες τις εικόνες και τότε αυθόρμητα και μέσα από την καρδιά του ακούστηκε ένα… «Παναγιά μου!!!».
Η Ελένη ενόψει Χριστουγέννων κοιτά την εικόνα της Παναγίας της Επτάσπαθης, μας κοιτά κατάματα και μας δίνει χριστουγεννιάτικη ευχή.«Ίσως να έχεις κουραστεί να δέχεσαι ευχές που ποτέ δεν πραγματοποιούνται όπως λες. Μην τις απορρίπτεις όμως γιατί η αξία τους είναι ανεκτίμητη και η ύπαρξή τους στόχος που αργά ή γρήγορα θα κατακτηθεί αρκεί να έχεις υγεία και να το θες. Καλά Χριστούγεννα…»
-Ποια ήταν η στιγμή που στρέψατε το βλέμμα στο Θεό και αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την αγιογραφία;
Μία περίοδο της ζωής μου είχα ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας. Με την καθημερινή μου προσευχή προσπαθούσα να δώσω δύναμη στον εαυτό μου και σκέφτηκα την προσευχή μου να την απεικονίσω στο ξύλο. Κανένας δεν μπορεί να καταλάβει την δύσκολη κατάσταση του κάθε ανθρώπου, γι’ αυτό και ο ίδιος πρέπει να ψάξει και να βρει την εσωτερική του αναζήτηση και την σύνδεση με τον Θεό δημιουργό.
-Υπήρξε ένα θεϊκό σημάδι που δυνάμωσε την πίστη σας και σας οδήγησε να ακολουθήσετε αυτό τον δρόμο;
Για πολύ καιρό έψαχνα να βρω τρόπο να μάθω την τέχνη της αγιογραφίας, αλλά λόγω αυξημένων υποχρεώσεων της δουλειάς δεν το είχα καταφέρει. Είχα παραιτηθεί από την προσπάθεια εύρεσης σχολής. Ώσπου μία ημέρα, μετά από πολύ καιρό, την ώρα που ψώνιζα στον μανάβη, κάτω από ένα τελάρο βρέθηκε η ανακοίνωση για μαθήματα αγιογραφίας στον Άγιο Ιερόθεο Περιστερίου. Το είδα σαν θεϊκό σημάδι κι αμέσως κατάλαβα πως δεν με εγκατέλειψε, απλά ήθελε να μου δείξει πως χρειαζόταν υπομονή χωρίς λεπτό να χάνω την πίστη μου.
-Η αγιογραφία δεν στοχεύει σε μια ρεαλιστική αναπαράσταση ενός προσώπου αλλά έχει πρωτίστως πνευματική σημειολογία. Έχετε νιώσει ότι έχει επιτευχθεί μια σχέση ζωής με τον Θεό και την Παναγία;
Στην τέχνη της αγιογραφίας υπάρχουν κανόνες και κώδικες τους οποίους ο αγιογράφος πρέπει να ακολουθήσει πιστά προκειμένου να φτάσει βήμα-βήμα στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Τα μάτια ζωγραφίζονται μεγάλα για να μας υπενθυμίσουν πως έχουν δει τα «μεγάλα», το κεφάλι πολλές φορές είναι αφύσικο διογκωμένο, συμβολίζοντας την άνωθεν σοφία, η μύτη στενή και επιμήκης γιατί δεν οσφραίνεται τα του κόσμου. Η μελέτη και η εφαρμογή κάθε κανόνα είναι από μόνα τους το εισιτήριο για να επιτευχθεί η σχέση με το Θεό και την Παναγία. Χρειάζεται όμως καθημερινή προσπάθεια και αγώνας για να διατηρηθεί αυτή η γαλήνη στην ψυχή και την καρδιά ενός ανθρώπου.
-Πόσο σημαντικό είναι να μπορείτε να επιτύχετε και να αποδώσετε με χρώματα και γραμμές όχι απλώς ένα είδος ζωής, αλλά την ίδια την ζωή;
Η αγιογραφία ενδυνάμωσε την πίστη μου στον Θεό! Άλλωστε, η πίστη μου ήταν η δύναμη που με ώθησε και έγινε η αιτία για την εξωτερίκευση των εσωτερικών μου αναζητήσεων.
-Πιστεύετε ότι η αγιογραφία είναι ένας θρησκευτικός πίνακας ή το μέσο ώστε ο άνθρωπος να μπορέσει να φτάσει στην αγιότητα;
Η κάθε εικόνα δεν είναι μια απλή ζωγραφική απεικόνιση αλλά μια παράσταση γεμάτη συμβολισμούς. Η μαγεία που μετατρέπει ένα κομμάτι ξύλου σε ένα λατρευτικό μέσο όπως η εικόνα, η απρόσμενη ηρεμία ενός ταξιδιού σ΄ ένα κόσμο κατανυκτικό, τόσο παλιό όσο η πίστη μας. Οι στιγμές που αγιογραφείς είναι στιγμές γαλήνης. Είναι το μέσο για να εισέλθει ο άνθρωπος σ΄ ένα κόσμο κατανυκτικό και σεπτό μέσα από μια τέχνη που μοσχοβολά θεό.
-Στην εκκλησιαστική τέχνη και ειδικότερα στην αγιογραφία έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερος κύκλος αγιογράφησης εικόνων της Παναγίας, από τους οποίους οι πιο καθιερωμένοι τύποι είναι η Δεομένη η Πλατυτέρα, η Γαλακτοτροφούσα, οδηγήτρια, Νικοποιός, Ελεούσα ή γλυκοφιλούσα, Αγιοσορίτισσα, Παναγία η Σκέπη, Βλαχερνίτισσα, Παναγία του Πάθους, Παναγία με το παίζον παιδίον, Παναγία η «Αγία Παρασκευή. Ήταν θρησκευτική πρόκληση για εσάς να ασχοληθείτε με τις « ανέγνωρες μορφές της Παναγίας»;
Ήταν κάτι απροσδιόριστο στην αρχή, μια ανάγκη που σιγά σιγά, με οδήγησε στο να ανακαλύψω κάτι τόσο μεγάλο! Ψάχνοντας για τη Θεοτόκο, εντυπωσιάστηκα από την πληθώρα των προσωνυμίων που Της έχουν δοθεί. Κατάλαβα πως ο καθένας από εμάς έχει την ανάγκη να έχει κοντά του τη δική του. Να δοξάσει τη Χάρη της με το δικό του τρόπο.
-Τι ήταν αυτό που σας οδήγησε να ασχοληθείτε με αυτό τον κύκλο αγιογραφίας;
Τα δύο προηγούμενα χρόνια, βιώνοντας κι εγώ όπως και όλος ο κόσμος την αγωνία και το φόβο γι’ αυτό το άγνωστο που μπήκε ξαφνικά στη ζωή μας, την πανδημία, την ένταση και την τεταμένη κατάσταση που βιώναμε ιδιαίτερα εμείς στις Ένοπλες Δυνάμεις με τη γείτονα χώρα, και κυκλοφορόντας στο δρόμο όποτε μας «επιτρέπονταν», αντίκριζα φοβισμένους ανθρώπους με την αγωνία ζωγραφισμένη στα πρόσωπά τους. Είχαν ένα και μόνο πράγμα στο μυαλό τους. Να μας βοηθήσει η Μεγαλόχαρη, να βγούμε ζωντανοί απ’ όλο αυτό.
-Τι νιώθετε την στιγμή που ζωγραφίζετε, δημιουργείτε αυτή η αίσθηση της παρουσίας; Σας φέρνει σε προσωπική σχέση και επαφή με την υπόσταση της Παναγίας;
Ένα από τα πιο αγαπημένα και Άγια πρόσωπα της θρησκείας μας είναι η Παναγία. Σ αυτήν θα προσφύγουμε τις δύσκολες στιγμές της ζωής μας, σ Αυτήν θα απευθυνθούμε μέσα από τα βάθη της καρδιάς μας για να φυλάει τα αγαπημένα μας πρόσωπα. Έτσι κάθε φορά που βρίσκομαι μπροστά Της, που σιγά σιγά μου αποκαλύπτεται το πρόσωπό Της, τα ρούχα Της, μέσα από τις γραμμές του σχηματίζει το πινέλο μου, έχω αυτή την αίσθηση της παρουσίας Της, της οποίας δεν μπορώ να περιγράψω με λόγια.
-Έχετε πραγματοποιήσει εκθέσεις με πολύ μεγάλη επιτυχία. Αν ξεχωρίζατε κάποιο εκθεσιακό κέντρο ή πολιτιστικό χώρο που βρεθήκατε με τις εικόνες σας ποιόν θα ξεχωρίζατε και γιατί;
Δύο είναι οι σταθμοί που ξεχωρίζω. Η αρχή του ταξιδιού της Μεγαλόχαρης και ένας από τους τελευταίους σταθμούς.
Η πρώτη επιλογή του Καστελλόριζου. Ως εν ενεργεία αξιωματικός του Πολεμικού μας Ναυτικού και με όλα τα γεγονότα που συμβαίνουν τα τελευταία χρόνια, θεώρησα χρέος μου ότι, έστω και με αυτό τον τρόπο να παρέχω μια ηθική υποστήριξη πρώτα από όλα στους κατοίκους του ακριτικού μας νησιού και στη συνέχεια στα πληρώματα των πολεμικών μας πλοίων που επιχειρούν στον ευαίσθητο αυτόν τομέα της ελληνικής και κατ’ επέκταση ευρωπαϊκής επικράτειας. Ο δεύτερος, ο τόπος που γεννήθηκα. Η Μυρτιά, το χωριό μου στο Ηράκλειο Κρήτης. Το χωριό καταγωγής του μεγάλου Νίκου Καζαντζάκη. Τα εγκαίνια, τα οποία τέλεσε ο Σεβασμιότατος Αρχιεπίσκοπος Κρήτης κ.κ. Ευγένιος. Η συγκίνηση μου ήταν μεγάλη την ημέρα των εγκαινίων αλλά και σε όλη τη διάρκεια της έκθεσης.
-Υπάρχει κάποια στιγμή που να σας έχει συγκινήσει ιδιαίτερα από την προσέλευση του κοινού στις εκθέσεις σας;
Είναι πολύ δύσκολη η απάντηση στο συγκεκριμένο ερώτημα. Όπου είχα την τιμή να παρουσιάσω τις Ανέγνωρες Μορφές της Παναγίας η συμπεριφορά του κόσμου ήταν πάντα συγκινητική και ιδιαίτερη. Όμως αν θα ήθελα να ξεχωρίσω θα ήθελα να αναφερθώ σε όλες τις μέρες που βρεθήκαμε στο χωριό μου και στο Μουσείο του Νίκου Καζαντζάκη. Οι άνθρωποι που μεγαλώσαμε μαζί ερχόντουσαν ξανά και ξανά. Ηλικιωμένοι, μικρά παιδιά. Ήταν τόσο συγκινητική η προσέλευση.
-Υπάρχει κάποια ιδιαίτερη στιγμή να μοιραστείτε μαζί μας;
Η στιγμή που μαζί με το Σεβασμιότατο Αρχιεπίσκοπο Κρήτης κ.κ. Ευγένιο κόψαμε την κορδέλα των εγκαινίων και μπήκαμε στην αίθουσα εκδηλώσεων του μουσείου για τον αγιασμό. Ήταν η στιγμή που μόλις άνοιξε η πόρτα, κοντοστάθηκε στην είσοδο του χώρου και μέσα από την καρδιά του ξεστόμισε «Παναγία μου!!!». Πάγωσα, γύρισα προς τις εικόνες όπου η κάθε μια φωτιζόταν με μια απόκοσμη λάμψη που ανατρίχιασα ολόκληρη!!!
-Ποια από τις εικόνες σας έχετε στο προσκεφάλι σας;
Tην εικόνα της Αγίας Θεοτόκου με τα επτά σπαθιά. Γνωστή και με την ονομασία «Η προφητεία του Δικαίου Συμεών» ή «Το γαλήνεμα των κακών ψυχών».
Προσεύχομαι σ Αυτήν για τη διαφωνία, τη διαμάχη, την εχθρότητα τη δύσκολη αντιδικία στη ζωή. Τιμάται επίσης ως φύλακας της εστίας διατηρεί την αρμονία στο σπίτι, την ειρήνη με συγγενείς, να επιλύσουν μια μακρά σύγκρουση με τους αγαπημένους τους, να βελτιώσουν τις σχέσεις μεταξύ συζύγων, καθώς και παιδιών και γονείς.
-Πώς θα συμπληρώνατε την ρήση του Μέγα Βασιλείου ότι «η της εικόνας τιμή επί το πρωτότυπον διαβαίνει»;
Τιμούμε το πρόσωπο που εικονίζεται και όχι τα υλικά με τα οποία η εικόνα κατασκευάστηκε. Τιμή στους ανθρώπους αγίους και στους αγγέλους, και λατρεία στο Θεανθρώπινο Πρόσωπο του Ιησού Χριστού. Με αυτό τον τρόπο η εικόνα γίνεται γέφυρα μέσω της οποίας υπαρξιακά προσκυνούμε την εικονιζόμενη μορφή και κατ’ επέκταση τον Τριαδικό Θεό.
-Αν σας ζητούσαν να δημιουργήσετε μια αγιογραφία σε κάποιο ιερό ναό ή μονή αφιερωμένη στην Παναγία, θα το σκεφτόσαστε ή θα ακολουθούσατε τον δρόμο της καρδιάς σας και της κατάνυξης;
Ο δρόμος της καρδιάς και της κατάνυξης είναι αυτός που με οδήγησε και συνεχίζει να με οδηγεί. Η μόνη φορά που σκέφτηκα να βοηθήσω στην αγιογράφηση κάποιου Ιερού Ναού είναι η στιγμή που αντίκρισα συγκλονισμένη την Παναγία του χωριού μου, μετά το ισχυρό σεισμό ο οποίος και την κατέστρεψε όπως και τους περισσότερους ναούς στην ευρύτερη περιοχή του Ηρακλείου.
-Μια και γνωρίζω ότι είστε από την Κρήτη, μια αποκάλυψη παλαιών αγιογραφιών στο μοναστήρι της Παναγιάς της Σπηλιώτισσας στην Κρήτη έρχεται να φέρει νέα δεδομένα στην ιστορία της αγιογραφίας στο νησί. Αυτή η είδηση τι συναισθήματα σας δημιουργεί;
Ναι πληροφορήθηκα για αυτή τη σημαντική ανακάλυψη στο νησί μου και συγκεκριμένα στο μοναστήρι της Παναγιάς της Σπηλιώτισσας. Σε ένα κομμάτι σοβατισμένου τοίχου, στα ενδότερα του ναού και μέσα στο σπήλαιο, πίσω από τον οποίο βρισκόταν οστεοφυλάκιο, εμφανίστηκαν κομμάτια αγιογραφίας. Τρία στρώματα αγιογραφία. Η αρχαιολογική υπηρεσία και συντηρητές έχουν επισκεφτεί το ναό. Μια πρώτη εκτίμηση διάβασα, πως οδηγεί στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για τις πρώτες αγιογραφίες στην Κρήτη, γύρω στον 10ο αιώνα. Αν αυτές οι εκτιμήσεις τεκμηριωθούν, αναθεωρείται η ιστορία της αγιογραφίας στην Κρήτη. Έχω εντυπωσιαστεί και θα ήθελα στο μέλλον να με αξιώσει η Παναγία να μπορέσω να δω με τα μάτια μου μια τόσο σημαντική ανακάλυψη που έφερε στο φως αυτό το τόσο θλιβερό γεγονός του σεισμού.
-Πόσο σημαντική ήταν η παρουσία του έργου σας, στο Μουσείο του σπουδαίου ποιητή και συγγραφέα μας Νίκου Καζαντζάκη, δεδομένο ότι κατάγεστε από την Μυρτιά της Κρήτης;
Από μικρό παιδί στο δημοτικό σχολείου του χωριού μου και μετά στο γυμνάσιο και λύκειο, μεγαλώσαμε και γαλουχηθήκαμε με το έργο του μοναδικού Νίκου Καζαντζάκη.
Η παρουσία των Ανέγνωρων Μορφών της Παναγίας στο χώρο του μουσείου του μοναδικού Νίκου Καζαντζάκη αποτελεί για εμένα ύψιστη τιμή της μέχρι τώρα καριέρας μου.
-Πιστεύατε στο παρελθόν ότι θα επιστρέψετε στον τόπο σας παρουσιάζοντας ένα τόσο σημαντικό σας έργο;
Από τις πιο συγκινητικές στιγμές μου ήταν η στιγμή που σήκωσα το τηλέφωνο και στην άλλη πλευρά ήταν η Διευθύντρια του μουσείου Νίκος Καζαντζάκης όπου μου πρότεινε να παρουσιάσω την έκθεση μου στο χωριό μου. Η συγκίνηση μου ήταν μεγάλη.
Ήταν ένα όνειρο μου να κατέβω στο χωριό μου με κάποιο τρόπο έτσι ώστε να τιμήσω τους συγχωριανούς μου.
-Πώς νιώθετε που καταφέρατε να κάνετε γνωστές τις «Ανέγνωρες μορφές της Παναγίας» μέσα από το αγιογραφικό σας έργο;
Πολλές φορές στην ζωή ενός ανθρώπου παρουσιάζονται στιγμές που τα εμπόδια, πιστεύει, ότι είναι ανυπέρβλητα.
Οι Ανέγνωρες μορφές προέκυψαν κατά το πολύ δύσκολο διάστημα της καραντίνας όπου όλοι μας επικαλούμασταν την Χάρη της, οπουδήποτε και να βρισκόμασταν ώστε να περάσει σύντομα και να μην ξανάρθει.
Η απόφαση μου για τις συγκεκριμένες, άγνωστες στο ευρύ κοινό, μορφές της Παναγίας ήταν αποτέλεσμα της σκέψης μου να δημιουργήσω κάτι διαφορετικό, χωρίς να χάνεται η Αγιοσύνη της.
Ψάχνοντας λοιπόν για τη Θεοτόκο, εντυπωσιάστηκα από την πληθώρα των προσωνυμίων που έχουν δοθεί στην Παναγία. Ο κάθε ένας από εμάς έχει την ανάγκη να έχει τη δική του. Να δοξάσουν τη Χάρη της. ‘Ήθελα αυτό που ανακάλυψα, να το μοιραστώ με τον κόσμο κι έτσι αποφάσισα να αγιογραφήσω όσες περισσότερες μορφές Της μπορώ. Το συζήτησα με το σύζυγό μου ο οποίος από μέρους του με παρότρυνε και αποφασίσαμε να κάνουμε μια έκθεση αγιογραφίας.
Βέβαια πολύ σημαντικό ρόλο έπαιξε το διαδίκτυο (μέσω του προσωπικού μου καναλιού στο youtube) όπως και η έκδοση του βιβλίου μου «Ανέγνωρες Μορφές της Παναγίας» τα οποία με βοήθησαν και με βοηθούν έτσι ώστε να ταξιδέψουν οι Αγιογραφίες μου σε όλη την Ελλάδα όπως και σε όλο τον κόσμο.
-Τελικά είναι δύσκολη ή εύκολη συνθήκη να είστε εν ενεργεία αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού και ταυτόχρονα να ασχολείστε με αυτή την πνευματική πλευρά σας; Η αγιογραφία άνοιξε έναν άλλο δρόμο για εσάς, πολύ διαφορετικό από τον επαγγελματικό σας. Πώς μπορείτε και συνδυάζετε δυο τόσο διαφορετικούς δρόμους ζωής ;
Νομίζω πως είναι εύκολη. Οι δυσκολίες που κατά καιρούς αντιμετωπίζουμε όλοι εμείς στις Ένοπλες Δυνάμεις, οι καταστάσεις που βιώνουμε μας ωθούν στην προσευχή και την ανάγκη να βρίσκεται δίπλα μας ένα Θείο πρόσωπο, έχοντας πάντα την αίσθηση πως κάποιος μας προσέχει.
Η μεγάλη οικογένεια μου είναι το Πολεμικό Ναυτικό, το επάγγελμα μου είναι Στρατιωτικός. Υπηρετώ στις τάξεις του Πολεμικού Ναυτικού επί τριάντα δύο (32) συναπτά έτη. Το αγαπώ.Η Αγιογραφία είναι το πάθος μου. Εμπνέομαι και δημιουργώ. Ηρεμώ και δημιουργώ. Το ένα πάθος καλύπτει το άλλο και υπάρχει, σας διαβεβαιώνω, πλήρη ισορροπία.
-Για το τέλος αυτής της συνέντευξης, αν έπρεπε να κοιτάξετε μια από τις αγιογραφίες σας και να κάνετε μια παράκληση για τον κόσμο εν όψη Χριστουγέννων, ποια θα ήταν αυτή και τι θα ζητούσατε;
Αν θα ήθελα να ξεχωρίσω μία Αγιογραφία μου αυτή θα ήταν η Παναγία η Επτάσπαθη. Ίσως να έχεις κουραστεί να δέχεσαι ευχές που ποτέ δεν πραγματοποιούνται όπως λες. Μην τις απορρίπτεις όμως γιατί η αξία τους είναι ανεκτίμητη και η ύπαρξή τους στόχος που αργά ή γρήγορα θα κατακτηθεί αρκεί να έχεις υγεία και να το θες. Καλά Χριστούγεννα…
e mail: elenantonakaki@gmail.com
fb: Ελένη Αντωνακάκη @agiografia.com.gr
YouTube: https://www.youtube.com/channel/UCWHb3UskbF-24eUyhOtb1cw
Instagram: elen_antonakaki
Personal Art Gallery https://www.newbarbizonartgallery.com/eleni-antonakaki-personal-art-gallery
