Tάνια Ιωακειμίδου: «Η ορατότητα είναι το βλέμμα της συμπερίληψης»  

Γράφει η Ζέτα Φλισκανοπούλου

Η Τάνια Ιωακειμίδου είναι ο άνθρωπος που θέλεις να την συναντάς για να σου φτιάχνει τη μέρα. Εκτός από αυτό το χαρακτηριστικό, έχει μια πορεία που πολύ θα ζήλευαν και έναν τρόπο σκέψης που θα γοήτευε ακόμα και τους πιο σκληροπυρηνικούς.

Αυτή η «καροτσάτη μαμά» κατάφερε, δώδεκα χρόνια πριν, να κάνει το ατύχημα και την αναπηρία της, μια σπουδαία διαδρομή ζωής. Την συναντήσαμε και μιλήσαμε για όλους και για όλα. Για τις εξαιρετικές σπουδές της, τον σημαντικό γονεϊκό της ρόλο, το πώς ήταν «να σταθεί στα πόδια της», τη συγγραφή του αυτοβιογραφικού βιβλίου της «Η μαμά μου η καροτσάτη» από τις εκδόσεις «Έναστρον» και την παρουσίασή του σε μαθητές σχολείων, αλλά και τον ουσιαστικό και σημαντικό της ρόλο ως Προέδρου της Ομάδας Προσβασιμότητας του Δήμου Αλίμου.

Μας μιλά για ενσυναίσθηση, για την πραγματική συμπερίληψη που είναι συνέπεια παιδείας και εκπαίδευσης, για την ορατότητα που είναι το κύριο «εργαλείο» των ανθρώπων με αναπηρία και όπως χαρακτηριστικά λέει: «Η αναπηρία υπήρχε, υπάρχει και θα συνεχίσει να υπάρχει. Είναι μέρος της ανθρώπινης ποικιλομορφίας. Στο χέρι μας είναι να την αποδεχτούμε και να την εμπεριέξουμε αρχικά στις συνειδήσεις μας και κατ΄ επέκταση στην κοινωνία.»

-Θα κάνω μια προσπάθεια να ξεκινήσω από το «τέλος», που ήταν όμως μια νέα αρχή. Είχατε ένα ατύχημα που σας άφησε παραπληγική και η αγωνία σας ήταν πως θα αντεπεξέλθετε στο γονεϊκό σας ρόλο, το μεγάλωμα του 6χρονου τότε γιου σας Μάριου. Δώδεκα χρόνια μετά πως ήταν αυτή η διαδρομή;

Δύσκολη αλλά και ενδιαφέρουσα. Μετά το ατύχημά μου και την απόκτηση της αναπηρίας μου, τα πρώτα 2-3 χρόνια ήταν αρκετά δύσκολα, ιδιαίτερα μέχρι να αποδεχτώ αυτό που μου είχε συμβεί. Είχα και εγώ τότε την εικόνα στο μυαλό μου ότι “ανάπηρος” σημαίνει “ανίκανος” πράγμα που δεν είναι αλήθεια. Μόνο όταν αποδέχθηκα την αναπηρία  μου και είπα ότι θα κάνω ότι καλύτερο μπορώ για εμένα και τον γιό μου με αυτά που διαθέτω, μόνο τότε μπόρεσα “να σταθώ στα πόδια μου” όπως λέω εγώ χιουμοριστικά και να ακολουθήσω μια διαφορετική πορεία ζωής από αυτή που θα ακολουθούσα αν η αναπηρία δεν είχε έρθει στη ζωή μου.

-Όλα αυτά τα χρόνια συνεχίζετε τις σπουδές σας και τα μεταπτυχιακά σας, με τελευταίο αυτό στην Ιατρική στο ΕΚΠΑ στο αντικείμενο της Διασυνδετικής Ψυχιατρικής. Τι ήταν αυτό που σας ώθησε σ΄αυτή την ανάγκη;

Η ανάγκη μου για προσωπική εξέλιξη. Η αλήθεια είναι ότι καθώς περνούσαν τα χρόνια και ο Μάριος μεγάλωνε, είδα ότι είχα αρκετό ελεύθερο χρόνο και αποφάσισα να τον αξιοποιήσω δημιουργικά. Αρχικά σπούδασα Κοινωνική Εργασία στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής. Εκεί, κατά την διάρκεια της πρακτικής μου άσκησης, ήρθα σε επαφή με ψυχιατρικά πλαίσια και κατάλαβα ότι με ενδιαφέρουν. Έτσι λοιπόν και σε συνδυασμό με το γεγονός ότι με ενδιάφερε να απασχοληθώ ως ψυχοθεραπεύτρια μετά την σχολή, αποφάσισα να σπουδάσω Διασυνδετική Ψυχιατρική προκειμένου να αποκτήσω περισσότερες γνώσεις γύρω από την ψυχοπαθολογία και την ψυχική υγεία γενικότερα. Παράλληλα βρίσκομαι στο 2^ο έτος της 5ετούς εκπαίδευσής μου στο Ελληνικό  Εκπαιδευτικό Ινστιτούτο Θεραπείας Ζεύγους και Οικογένειας (ΕΛ.ΕΚ.ΙΝ.) όπου εκπαιδεύομαι στην ομαδική αναλυτική ψυχοθεραπεία.

 

-Έχοντας να καταθέσετε σπουδαίο έργο, συνεχίζετε να δηλώνετε ότι η πιο σημαντική σας ιδιότητα είναι αυτή του γονέα και το μεγάλωμα του 18χρονου σήμερα γιού σας. Πόσο σημαντικό είναι για έναν γονέα να καταλαβαίνει το μέγεθος της ευθύνης μεγαλώματος ενός παιδιού;

Σαφέστατα, τουλάχιστον για εμένα, η ιδιότητα του γονέα ήταν και θα είναι πάντα η πιο σημαντική και ουσιαστική σε σχέση με τις υπόλοιπες ιδιότητές μου. Όλα αυτά τα χρόνια, και μέσα από τις σπουδές μου, κατάφερα να αποκτήσω πολλές γνώσεις γύρω από το πως πρέπει να μεγαλώνει ένας γονιός σωστά το παιδί του και να βρίσκει την ισορροπία ανάμεσα στην αγάπη, την στήριξη και την φροντίδα που πρέπει να δώσει στο παιδί τα πρώτα χρόνια αλλά και την ανεξαρτησία που θα πρέπει να του προσφέρει προκειμένου να γίνει ένας αυτόνομος ενήλικας. Εκεί νομίζω ότι είναι το σημείο που το “χάνουν” σήμερα οι περισσότεροι γονείς.

 

-Πώς νιώσατε όταν η εκδόσεις «Έναστρον» σας έδωσαν την ευκαιρία να εκδώσετε το αυτοβιογραφικό βιβλίο σας: «Η μαμά μου η καροτσάτη»;

“Η μαμά μου η καροτσάτη” γράφτηκε από την ανάγκη μου να μιλήσω στα μικρά παιδιά για την αναπηρία. Λόγω του γιού μου, ερχόμουν σε επαφή με πολλά μικρά παιδιά και παρατηρούσα πως τα δυσκόλευε η εικόνα του αμαξιδίου, πράγμα πολύ λογικό καθώς δεν γνώριζαν. Σκέφτηκα λοιπόν να γράψω αυτό το παιδικό βιβλίο με στόχο να πηγαίνω στα σχολεία και να μιλάω στα παιδιά. Ευχαριστώ πολύ τις εκδόσεις “Έναστρον” που μου έδωσαν την ευκαιρία να πραγματοποιήσω τον στόχο αυτό, καθώς τότε ακόμα ήμουν πολύ άπειρη στο χώρο των εκδόσεων χωρίς προηγούμενη εμπειρία. Όλα αυτά τα χρόνια έχουμε μια άριστη συνεργασία. Μάλιστα σχεδιάζουμε να εκδώσουμε ξανά την καροτσάτη εμπλουτισμένη με σχετικές ασκήσεις για τους μικρούς μαθητές.

 

-Γνωρίζετε ότι η λέξη «καρότσι» για κάποιους, στην αναπηρία είναι «απαγορευμένη». Είχατε ποτέ κάποια αντίδραση ως προς τον τίτλο του βιβλίου;

Ο όρος “καρότσι” είναι απαγορευμένος και για μένα καθώς ο σωστός όρος είναι αμαξίδιο. Ωστόσο τον χρησιμοποίησα ποιητική αδεία καθώς δεν θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω τον όρο “αμαξίδιο” με τον ίδιο τρόπο. Άλλωστε μέσα στο βιβλίο αναφέρω ότι ο σωστός όρος είναι αναπηρικό αμαξίδιο και όχι καρότσι αλλά εκείνη τη στιγμή ταίριαζε με αυτό που ήθελα να περάσω και έδινε και ένα χιουμοριστικό τόνο στο βιβλίο.

 

-Όλα αυτά τα χρόνια κυκλοφορίας του βιβλίου έχετε κάνει παρουσιάσεις σε πολλά σχολεία. Ποιο είναι το συναίσθημα που δημιουργείται και ποια είναι η πιο συγκινητική ερώτηση που έχετε ακούσει από μαθητή;

Παίρνω μεγάλη χαρά όταν βρίσκομαι ανάμεσα στους μικρούς μαθητές. Είναι πραγματικά πολύ απολαυστικό να μιλάς στα μικρά παιδιά και να παρατηρείς πως αλλάζει η προσέγγισή τους στο τέλος όταν πια έχουν λύσει όλες τους τις απορίες γύρω από την κινητική αναπηρία και μου ζητάνε να τους ξαναεπισκευθώ! Ένα παιδί με είχε ρωτήσει κάποτε “μα κυρία γιατί φοράτε παπούτσια αφού δεν περπατάτε;” Ορισμένα, ποιο μικρά κυρίως, μου λένε ότι θέλουν και αυτά ένα αμαξίδιο σαν τον δικό μου (!) ενώ κάποια παραδέχονται ότι οι γονείς τους παρκάρουν σε αναπηρικές θέσεις.

 

-Με αφορμή το βιβλίο σας, νομίζετε ότι τα μικρά παιδιά φοβούνται την αναπηρία;

Τα παιδιά, και οι ενήλικες πιστεύω, φοβούνται οτιδήποτε με το οποίο δεν έχουν εξοικείωση. Αν δεν έχουν συναντήσει ποτέ στη ζωή τους κάποιον που κινείται με αναπηρικό αμαξίδιο, είναι πολύ λογικό να το φοβούνται. Γι αυτό ακριβώς γράφτηκε αυτό το βιβλίο. Είναι τεράστια η διαφορά στον τρόπο που με προσεγγίζουν όταν πηγαίνω στο σχολείο (ορισμένα με κοιτάζουν σκεπτικά, ίσως και φοβισμένα) ενώ αφού έχω κάνει την παρουσίαση, τους έχω μιλήσει για την αναπηρία, τους έχω δείξει βιντεάκια πως μπαίνω στο αυτοκίνητό μου ή πως κάνω μπάνιο, μετά αλλάζει πολύ η προσέγγισή τους και είναι πολύ πιο άνετα στο να με πλησιάσουν ακόμα και να με αγκαλιάσουν και να μη με αφήνουν να φύγω.

 

–Με ουσιαστικό το μήνυμα σας ότι δεν πρέπει να το βάζουμε κάτω ότι και αν συμβαίνει στη ζωή μας. Αποτελεί ένα ακόμα μήνυμα σας το «όλοι διαφορετικοί-όλοι ίσοι»;

Σαφέστατα! Πρέπει πάντα να θυμόμαστε ότι έχουμε όλοι την ίδια αξία ανεξάρτητα από τις επιμέρους ιδιότητες που μπορεί να μας χαρακτηρίζουν (χρώμα δέρματος, αναπηρία, οικονομική κατάσταση, σεξουαλικός προσανατολισμός, εξωτερικά χαρακτηριστικά, μορφωτικό επίπεδο κ.α.) Άλλωστε, κανείς δεν μπορεί να μας διαβεβαιώσει ότι αυτό δεν θα αλλάξει στη διάρκεια της ζωής μας. Εγώ για παράδειγμα, ανήκω στην αναπηρική κοινότητα τα τελευταία 15 χρόνια. Γι αυτό θα πρέπει να μας χαρακτηρίζει η ενσυναίσθηση και να φερόμαστε στους άλλους όπως θα θέλαμε να φέρονται σε εμάς ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μας.

 

-Εν τέλει κανείς δεν μπορεί να μείνει στα μισά της διαδρομής προς την κορυφή ενός δύσκολου δρόμου;

Όχι. Όλοι είμαστε αναγκασμένοι να συνεχίσουμε τον δρόμο μας, όποιος και αν είναι αυτός, και να προσπαθήσουμε να κάνουμε το καλύτερο δυνατό δεδομένων των συνθηκών. Ξέρετε πολλές φορές μου λένε κάποιοι “σε θαυμάζω για την δύναμή σου” και εγώ απαντάω ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος να με θαυμάζεις γιατί και εσύ αν βρισκόσουν στη θέση μου είναι πολύ πιθανό να αντιδρούσες με τον ίδιο τρόπο. Κάποιες φορές, όταν φανταζόμαστε ότι έρχονται δύσκολες στιγμές στη ζωή μας λέμε “εγώ δεν πρόκειται να το αντέξω αυτό!” Όταν όμως “αυτό” συμβαίνει τότε το ένστικτο της αυτοσυντήρησης δεν σε αφήνει να τα παρατήσεις, γιατί η ζωή είναι όμορφη, είτε είσαι όρθιος είτε καθιστός!

 

-Το μεγαλύτερο πρόβλημα του ανθρώπων σε αμαξίδιο είναι η πρόσβαση σε χώρους ή η κοινωνική αποδοχή;

Δυστυχώς αυτά τα δύο είναι αλληλένδετα. Αν δεν υπάρχει η δυνατότητα να κυκλοφορήσω στο δομημένο περιβάλλον πως θα βγω από το σπίτι μου ώστε να κοινωνικοποιηθώ και να έχω την κοινωνική αποδοχή; Αν δεν είναι προσβάσιμο το πανεπιστήμιο ή ο χώρος εργασίας, πως θα βρεθεί εκεί ο ανάπηρος προκειμένου να σπουδάσει ή να εργαστεί και να καταφέρει να ενταχθεί στο κοινωνικό σύνολο;

 

-Υπήρξατε υποψήφια Δημοτική Σύμβουλος με τον συνδυασμό του Δημάρχου Ανδρέα Κονδύλη «Αγαπώ τον Άλιμο», υποστηρίζετε ενεργά κάθε δράση, συμμετέχετε εθελοντικά σ ΄ότι καλό συμβαίνει στην πόλη του Αλίμου. Ποιο είναι το κίνητρο εκκίνησης όλων αυτών των δράσεων;

Είμαι κάτοικος του Αλίμου τα τελευταία 22 χρόνια και πιστεύω ότι ο Ανδρέας Κονδύλης είναι ένας Δήμαρχος που νοιάζεται πραγματικά για την πόλη του, γι αυτό άλλωστε κατέβηκα και μαζί του στις δημοτικές εκλογές. Μέσα από τις δράσεις του Δήμου, έχω την δυνατότητα να προσφέρω στους συνδημότες μου και αυτό είναι πολύ σημαντικό για εμένα.

-Είστε Πρόεδρος της Ομάδας Προσβασιμότητας του Δήμου Αλίμου. Η αρχή της προσβάσιμης αλυσίδας είναι η πρόσβαση σε κοινόχρηστους και κοινωφελείς χώρους;

Η πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία είναι πράγματι πολύ σημαντική. Και εδώ να ξεκαθαρίσουμε τι ακριβώς σημαίνει πρόσβαση για άτομα με κινητική αναπηρία. Πρόσβαση δεν σημαίνει απλά να υπάρχει μία ράμπα στο μαγαζί που θα επιλέξω να επισκεφθώ. Πρόσβαση σημαίνει να υπάρχουν ράμπες σε όλα τα πεζοδρόμια, έτσι ώστε να μην αναγκάζομαι να κυκλοφορώ στον δρόμο, να υπάρχει αναπηρικό πάρκινγκ για να μπορέσω να αφήσω το αυτοκίνητό μου, αναπηρικές τουαλέτες. Αυτή είναι η αλυσίδα προσβασιμότητας σε σχέση με την κινητική αναπηρία γιατί σε άλλες αναπηρίες, π.χ. αισθητηριακές, οι ανάγκες είναι διαφορετικές (για έναν τυφλό για παράδειγμα θα πρέπει ο κατάλογος του μαγαζιού να είναι γραμμένος και σε κώδικα Μπράιγ, διαφορετικά δεν θα έχει πρόσβαση στον κατάλογο και θα πρέπει να ζητήσει από κάποιον άλλο να τον διαβάσει). Γενικά στον δήμο μας είμαστε σε αρκετά καλή κατάσταση στο θέμα των ραμπών. Υπάρχουν αρκετές ράμπες και φτιαγμένες σύμφωνα με τις σωστές προδιαγραφές. Υστερούμε λίγο στα αναπηρικά πάρκινγκ αλλά και αυτό είναι κάτι που το δουλεύουμε.

 

-Πιστεύετε ότι μόνο αν γίνουν «ορατοί» οι άνθρωποι με αναπηρία θα κατανοήσουν κάποιοι τις ανάγκες τους;

Η ορατότητα είναι ένα από τα κύρια “εργαλεία” που έχουν οι άνθρωποι με αναπηρία προκειμένου να περάσουν το μήνυμά τους για συμπερίληψη στην υπόλοιπη κοινωνία Πολλές φορές έχει συμβεί να μου πουν φίλοι μου ότι πριν με γνωρίσουν δεν έδιναν σημασία στο αν υπάρχουν ράμπες στα πεζοδρόμια ή στα μαγαζιά ενώ από τότε που χρειάστηκε να κυκλοφορήσουμε μαζί συνειδητοποίησαν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα με κινητική αναπηρία.

-Στον Δήμο Αργυρούπολης-Ελληνικού πραγματοποιήθηκε το πρώτο Forum AμεΑ σ΄έναν χώρο 11.000 τ.μ που δημιουργήθηκε για να καλύψει τις ανάγκες ανθρώπων με αναπηρία. Πόσο σημαντικό είναι να υπάρχουν τέτοιες πρωτοβουλίες και να γίνονται τέτοιας εμβέλειας μεγάλα έργα;

Οτιδήποτε γίνεται που βοηθάει στην ορατότητα των ατόμων με αναπηρία είναι πάντα καλοδεχούμενο από την αναπηρική κοινότητα.

 

-Η συμπερίληψη είναι δικαίωμα. Αν και είναι δικαίωμα, δεν είναι πάντα πραγματικότητα. Ως εκ τούτου, η συμπερίληψη είναι μια διαδικασία αλλαγής;

Η πραγματική συμπερίληψη θεωρώ ότι είναι συνέπεια παιδείας και εκπαίδευσης. Και φυσικά οι πρώτοι φορείς παιδείας και εκπαίδευσης είναι η οικογένεια και το σχολείο. Παράλληλα, και η ύπαρξη συνεπειών πιστεύω ότι διαμορφώνει παιδεία. Αν για παράδειγμα ξέρεις ότι αν αφήσεις το αυτοκίνητό σου σε αναπηρική θέση χωρίς να είσαι ανάπηρος όταν γυρίσεις θα βρεις κλήση και θα σου έχουν πάρει τις πινακίδες, μαθαίνεις έστω και με αυτόν τον τρόπο ότι δεν επιτρέπεται να το κάνεις γιατί οι συνέπειες θα είναι σοβαρές.

 

-Πώς μπορούμε να κάνουμε τη συμπερίληψη πραγματικότητα; Ποια δομικά στοιχεία χρειαζόμαστε για να προχωρήσουμε σε αυτή τη πορεία;

Όπως ανέφερα και νωρίτερα, παιδεία και εκπαίδευση από την οικογένεια και το σχολείο. Οι γονείς είναι οι πρώτοι που θα πρέπει να σέβονται τα άτομα με αναπηρία και την συμπεριφορά αυτή θα την ακολουθήσει το παιδί καθώς τα παιδιά ενδοβάλλουν τους γονείς τους. Εκπαιδευτικά προγράμματα για εξοικείωση των μικρών παιδιών με την αναπηρία και ενημέρωση. Και φυσικά συνέπειες για κάποιον που δεν θέλει να σεβαστεί τα δικαιώματα των ανθρώπων με αναπηρία.

 

-Η μεγαλύτερη κριτική που έχει δεχθεί το φιλανθρωπικό μοντέλο είναι ότι ενισχύει τα στερεότυπα πως τα άτομα με αναπηρία είναι αβοήθητα και εξαρτώνται από την προστασία και τη φροντίδα των άλλων, οδηγώντας στην εγκαθίδρυση ενός κατώτερου κοινωνικού καθεστώτος που βασίζεται στην εξάρτηση. Ποια είναι η δική σας άποψη σχετικά μ΄αυτή την θέση;

Όσο θεωρείται ότι ο ανάπηρος είναι ο “κακόμοιρος” , ο ελαττωματικός που περιμένει την πρόνοια του κράτους και των άλλων για να επιβιώσει, ναι διαιωνίζεται αυτό το στερεότυπο. Μόνο με την εφαρμογή του κοινωνικού μοντέλου υπάρχει η δυνατότητα να αλλάξει αυτό.

 

-Στο κοινωνικοπολιτικό μοντέλο η αναπηρία είναι μια κοινωνική και αστική κατασκευή, που σημαίνει ότι δεν υπάρχει τίποτα εγγενές σε μια αναπηρία ή σε άτομα με αναπηρία που να δικαιολογεί προκαταλήψεις, στερεότυπα και μειωμένες ευκαιρίες.  Ανήκετε σ΄ όσους πιστεύουν ότι στη πραγματικότητα, η αναπηρία είναι μια μειονεξία κοινωνικής κατασκευής που έχει τοποθετηθεί, από τη κοινωνία, πάνω στην αναπηρία;

Ναι, πιστεύω ότι η αναπηρία δημιουργείται κυρίως από την κοινωνία και θα προσπαθήσω να το εξηγήσω με ένα παράδειγμα. Εγώ έχω μια βλάβη στο σώμα μου, δεν μπορώ να περπατήσω. Όταν επισκέπτομαι διάφορα malls είμαι πλήρως ανεξάρτητη και μπορώ να κινηθώ αυτόνομα και χωρίς καμία βοήθεια. Αντίθετα αν θελήσω να κινηθώ στο κέντρο της Αθήνας, αυτό δεν μπορεί να γίνει χωρίς συνοδό Εκεί είμαι πραγματικά “ανάπηρη”. Γιατί; Τι αλλάζει; Εγώ και στο mall και στο Kέντρο συνεχίζω και έχω την ίδια βλάβη, δεν μπορώ να περπατήσω. Αυτό που αλλάζει ωστόσο, είναι η δόμηση του περιβάλλοντος. Στο mall υπάρχει αναπηρικό παρκινγκ, αναπηρικές τουαλέτες, ανελκυστήρες. ράμπες και ό,τι άλλο χρειάζεται ένα άτομο με κινητική αναπηρία για να κυκλοφορήσει ανεξάρτητα. Από το παράδειγμα αυτό νομίζω ότι γίνεται σαφές με πιο τρόπο η κοινωνία είναι αυτή που δημιουργεί την αναπηρία και όχι η βλάβη αυτή καθ αυτή.

 

-Στην Παγκόσμια Διάσκεψη της UNESCO για την Εκπαίδευση με Ειδικές Ανάγκες (Ιούνιος 1994) στη Σαλαμάνκα της Ισπανίας, οι συμμετέχουσες χώρες κατέληξαν σε μια νέα δυναμική θέση για την εκπαίδευση όλων των παιδιών με αναπηρία. Υπήρξε έκκληση να γίνει κανόνας, η εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς. Πιστεύετε ότι έχουν γίνει βήματα ώστε να υλοποιηθεί η συγκεκριμένη συνθήκη;

Κάποια λίγα ναι. Βλέπουμε ότι στα σχολεία υπάρχει πλέον μια στοιχειώδης πρόσβαση στα περισσότερα. Σκεφτείτε ότι παλαιότερα υπήρχαν παιδιά με καθαρά κινητική αναπηρία, χωρίς νοητική, που αναγκαζόντουσαν να πάνε σε ειδικά σχολεία επειδή δεν υπήρχε πρόσβαση στο σχολείο της γειτονιάς. Ακόμα και για τα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες υπάρχει πλέον η παράλληλη στήριξη και τα τμήματα ένταξης. Ωστόσο, και απ ότι μαθαίνω από γονείς, τα μέτρα αυτά στην πράξη δεν λειτουργούν πάντα όπως θα έπρεπε (για παράδειγμα η παράλληλη στήριξη μπορεί να έρθει στο σχολείο τον Δεκέμβριο ή τον Ιανουάριο) πράγμα που καθιστά  δύσκολη την ένταξη των παιδιών αυτών στην υπόλοιπη τάξη και φέρνει τους γονείς αντιμέτωπους με αδιέξοδα.

 

-Η αντιμετώπιση της αλλαγής απαιτεί ένα σύνολο δεξιοτήτων, όπως επιμονή και ανοιχτόμυαλο πνεύμα. Τι άλλο είναι αυτό που θα οδηγήσει στη μεγάλη αλλαγή της ζωής των ατόμων ΑμεΑ;

Όπως ανέφερα και νωρίτερα ενσυναίσθηση. Φέρομαι στους συνανθρώπους μου όπως θα ήθελα να μου φέρονται αυτοί γιατί (δεν πρέπει να ξεχνάμε) κανένας δεν μπορεί να μας διαβεβαιώσει ότι στο μέλλον δεν μπορεί να είμαστε εμείς σε αυτή τη θέση. Εμείς πως θα θέλαμε να μας συμπεριφέρονται; Έτσι πρέπει να φερθούμε και εμείς. Η αναπηρία υπήρχε, υπάρχει και θα συνεχίσει να υπάρχει. Είναι μέρος της ανθρώπινης ποικιλομορφίας. Στο χέρι μας είναι να την αποδεχτούμε και να την εμπεριέξουμε αρχικά στις συνειδήσεις μας και κατ’επέκταση στην κοινωνία.